Freelancers uit overtuiging hebben betere kansen

donderdag 28 november 2013

Update: download het onderzoek ‘Tarieven en auteursrechten, onderhandelingen en toekomstverwachtingen van freelance (foto)journalisten’.

Freelancers die uit overtuiging freelancer zijn of al langere tijd een praktijk runnen, verdienen beter dan freelancers die in deze tijd gedwongen (vaak na ontslag) freelancer worden. Niettemin hebben beide groepen te maken met een uitholling van hun juridische en economische positie. Dit staat in het onderzoek ‘Tarieven en auteursrechten, onderhandelingen en toekomstverwachtingen van freelance (foto)journalisten’ dat donderdag 28 november in Perscentrum Nieuwspoort zal worden gepresenteerd.

Het onderzoek is uitgevoerd door Pyrrhula, Social Research Network, in opdracht van de NVJ en aangesloten partners FotografenFederatie, Lira en FreeLancers Associatie (FLA).

Een grote groep freelance (foto)journalisten (43%) heeft uit overtuiging gekozen voor een onafhankelijk bestaan in de journalistiek. Bijna eenderde van de respondenten is min of meer gedwongen om freelancer te worden. Bijna een kwart geeft aan meerdere motieven te hebben om een freelancepraktijk te starten (gedwongen, overtuiging en vrijheid).
De groep die uit overtuiging koos voor het ondernemerschap heeft over het algemeen een betere onderhandelingspositie en verdient bijna twee keer zoveel dan freelancers die gedwongen (vaak na ontslag) freelancer worden. Hier staat tegenover dat zij geen betere onderhandelingspositie hebben als het gaat om hergebruik en auteursrecht.
Voor de groep die vanuit een vaste baan nu een freelancepraktijk opstarten, is het zeer de vraag of zij het hoofd boven water zullen houden. Deels heeft dit te maken met de toenemende concurrentie en de sterk dalende tarieven, en deels komt dit voort uit het feit dat hun ondernemerschap geen eerste keuze is.

Achtergronden
De gemiddelde freelancer is 47 jaar, iets vaker man dan vrouw. Het merendeel (80%) is hoog opgeleid (HBO of meer). Gemiddeld hebben de freelance (foto)journalisten 3,4 opdrachtgevers in 2013 en werken vooral voor vaktijdschriften, bedrijven, landelijke omroepen, dagbladen en publiekstijdschriften. Minder wordt er gewerkt voor PR-bureaus, opinieweekbladen, lokale omroepen en huis-aan-huisbladen. De freelancers maken werkweken van gemiddeld ruim 37 uur per week, maar krijgen 22,5 uur betaald.

Tarieven en inkomen
De tarieven zijn in de afgelopen jaren sterk gedaald. De daling in het uurtarief (na inflatiecorrectie) onder schrijvende freelancers tussen 2003 en 2013 is 18 procent. Voor fotografen en met name voor fotojournalisten is het tarief per foto fors afgenomen. Fotojournalisten krijgen nog minder dan tweederde voor een foto betaald in 2013 dan in 2008. De daling in het bedrag per foto (na inflatiecorrectie) is 38 procent (2008-2013). Voor fotografen is het bedrag per foto na jaren van daling in 2013 iets toegenomen.
Als het gemiddelde inkomen in 2012 wordt vergeleken met dat uit 2002, en het inkomen van 2002 wordt geïndexeerd op 100, dan is het inkomen in 2012 gedaald tot 94. Er zitten iets meer freelancers in de lage inkomensgroepen. Ook de top van de inkomensladder is in omvang gedaald.

Inflatie
Freelancers hebben in de afgelopen tien jaar eenvijfde van hun inkomen (bijna 20%) ingeleverd. Dit is het effect van gecumuleerde inflatie in de periode 2003-2013 (totaal 19%). Freelancers leveren jaarlijks 2 procent van inkomen in als zij geen inflatiecorrectie doorvoeren op hun tarieven. Bijna 44 procent van de respondenten is afhankelijk van het inkomen van een partner (35% is dat niet, 22% heeft geen partner).

Contract
Iets meer dan eenvijfde (21%) van de freelancers zegt altijd of meestal te moeten werken met algemene voorwaarden van de opdrachtgever. Ruim de helft doet dat meestal nooit of helemaal nooit. Werken met eigen leveringsvoorwaarden is bij 35 procent van de freelancers gebruikelijk en bij 22 procent ongebruikelijk.

Onderhandelen
Er wordt veel onderhandeld door freelancers: 80 procent van de freelancers doet dat over het tarief, 45 procent over de inleverdatum en 52 procent over de omvang van het werk. Afspraken over vergoedingen voor hergebruik zijn veel minder gebruikelijk, maar liefst 70 procent onderhandelt hier niet over. Hier is dus nog een wereld te winnen.

Voorzieningen
Precies 66 procent is niet verzekerd tegen de gevolgen van kortdurende of langdurende arbeidsongeschiktheid. Maar liefst 88 procent is niet verzekerd tegen de gevolgen van werkloosheid en bijna 35 procent bouwt geen pensioenrechten op of legt niets opzij voor de oude dag.

Betere randvoorwaarden
Terwijl freelancejournalistiek de overhand krijgt binnen de mediasector zijn de freelancers de meest kwetsbare groep (juridisch, denk aan auteursrecht, en economisch) met als gevolg dat ook de maatschappelijke taak van de onafhankelijke journalistiek kwetsbaarder wordt. Het is voor freelancers bijna onmogelijk een vuist te maken.
Volgens Rosa García López, secretaris NVJ Freelance en NVF kunnen media niet zonder freelance (foto)journalisten. ‘Door de bezuinigingen bij mediaorganisaties worden media zelfs afhankelijker van freelancers. Hun cruciale rol in medialand moet worden vertaald in betere juridische en economische randvoorwaarden. Alle stakeholders van mediaorganisaties tot en met de overheid zijn verantwoordelijk voor verbetering van tarieven en het steunen van ondernemerschap.’

Het onderzoek is een herhaling van het onderzoek uit 2004 met speciale aandacht voor auteursrecht en de mogelijkheid tot onderhandelen. Het onderzoek zal jaarlijks worden herhaald door NVJ en aangesloten partners (FotografenFederatie, Lira en FreeLancers Associatie (FLA).

Presentatie
Het onderzoek ‘Tarieven en auteursrechten, onderhandelingen en toekomstverwachtingen van freelance (foto)journalisten’ wordt donderdag 28 november gepresenteerd in Perscentrum Nieuwspoort in Den Haag (14.00 – 16.00 uur).
Mark Deuze, hoogleraar mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam (UvA), zal de effecten voor de journalistiek en voor zzp’ers in kaart brengen.
Ook vindt er een kort debat over auteursrecht plaats met Kamerleden Joost Taverne (VVD), Astrid Oosenbrug (PvdA), Kees Verhoeven (D66) en Peter Oskam (CDA).

Klik hier voor meer informatie over het programma en aanmelden.