Negen vragen over wurgcontracten

1. Wat is precies een wurgcontract?
Een wurgcontract is een contract waarin voor een van de partijen zeer nadelige contractsvoorwaarden staan. Kenmerkend is de ongelijke machtsverhouding tussen de partijen waarbij de sterkere partij, die de contractvoorwaarden opstelt, de zwakkere partij zijn wil oplegt. Alleen de opdrachtgever heeft baat bij het contract en de freelancer niet.

2. Om welke nadelige bepalingen gaat het in de meeste gevallen?
Bijvoorbeeld:
- Auteursrecht, ofwel overdracht of vergaande toestemming voor gebruik op alle materialen en tot in de eeuwigheid. Hierdoor kan de opdrachtgever vrijwel alles doen met de bijdragen van zijn freelancers, zowel in print als online, in gewijzigde of ingekorte vorm openbaar maken op alle mogelijke uitingsvormen.
- Volledige vrijwaring van aansprakelijkheid of claims van de uitgever door derden.
- Non-concurrentiebeding. Freelancers mogen niet voor andere opdrachtgevers in hetzelfde onderwerpgebied werken.

3. Welke schade lijd ik door het ondertekenen van een wurgcontract?
In de meeste gevallen gaat het om de bepalingen van overdracht en exclusiviteitstermijnen. Ondertekening van dergelijke bepalingen betekent dat de freelancer tot in lengte van dagen niets meer met zijn eigen foto’s of tekst kan doen. Je mag je materiaal niet meer verkopen of op je eigen website zetten. Zeker fotografen genereren een deel van hun inkomsten door het herpubliceren van hun werk. Ondertekening kan dus een behoorlijke inkomstenderving zijn. Ook bij een vergaande exclusiviteitslicentie moet je rekening houden met een lange periode voordat de licentie is afgelopen. Of je dan nog je nieuwsfoto kunt doorverkopen is sterk de vraag.

Schrijvende journalisten kunnen schade ondervinden omdat zij bijvoorbeeld artikelen niet meer mogen bewerken tot nieuwe artikelen. Auteursrechtelijk gezien betreft het weliswaar een nieuw artikel over eenzelfde onderwerp, maar in de praktijk zijn er uitgevers die direct ingrijpen. Je overtreedt formeel niet je contract, maar er is altijd een verschil tussen regel en werkelijkheid. Een contract kan bijna altijd worden opgezegd, als de ene partij vindt dat de andere partij zich niet aan de afspraak houdt. Dit geeft in vrijwel alle gevallen zekerheid aan de uitgever en zelden aan een freelancer.

Een ander punt is dat het materiaal van de freelancer op verschillende internetsites verschijnt. Je kunt hier geen vergoeding meer voor vragen als je voor overdracht hebt getekend. Veel uitgevers doen bovendien niets aan auteursrechtschendingen. Je verliest als freelancer niet alleen geld hierdoor, maar je materiaal kan ook nog eens terecht komen op sites waar je helemaal niet achterstaat. Je bent de zeggenschap kwijt over je werk.

4. Wat is het risico bij de bepaling van volledige vrijwaring van claims door derden?
Het zal in de praktijk niet vaak voorkomen, maar de gevolgen kunnen groot zijn als het wel gebeurt. Bovendien neemt de claim-cultuur toe. De NVJ vindt deze bepaling principieel afkeurenswaardig. Een uitgever die het besluit neemt om een risicovolle publicatie te publiceren, is verantwoordelijk voor die publicatie.

5. Wat zijn de mogelijkheden om me te verzetten tegen een contract met eenzijdige bepalingen?
Je kunt uiteraard het contract niet ondertekenen. Je marktwaarde bepaalt of de opdrachtgever dit accepteert of niet. Hoe belangrijker je bent, hoe eerder je nee kunt zeggen.
Je kunt ook aangeven wat de problemen zijn bij bepaalde voorwaarden uit het contract. Je kunt dit doen door voor te stellen de voor jou ongunstige bepalingen te schrappen. Zet er wel altijd een toelichting bij waarom deze bepalingen niet correct zijn. Freelancers die het contract niet zonder meer accepteren, kunnen het contract altijd voorleggen aan de afdeling NVJ Advocaten & Juristen. Het mailadres is juridisch@nvj.nl

6. Wat doet de NVJ tegen wurgcontracten?
De secties Freelance en NVF zullen de komende tijd nadrukkelijk de strijd aangaan met mediapartijen die wurgcontracten hanteren. Op dit moment is de NVJ bezig met een inventarisatie van het aantal en het soort contracten die freelancers krijgen voorgelegd. Deze informatie zal worden gebruikt om de discussie met de mediasector, de politiek en de NMa aan te gaan over de rechtspositie en arbeidsvoorwaarden van freelancers.
Ook zal er een brief worden gestuurd aan de Tweedekamerleden die zich inzetten voor een beter auteurscontractenrecht. De NVJ zal deze Kamerleden herhaaldelijk vragen naar de stand van zaken.
Op dit moment dringt de NVJ bij uitgevers Malmberg en HUB aan om hun eenzijdige freelancecontracten aan te passen. Ook in het verleden heeft de NVJ opgetreden tegen wurgcontracten en inbreuk op het auteursrecht. Dit heeft in meerdere gevallen geleid tot aanpassingen van de overeenkomsten. Ook zijn diverse procedures gevoerd: 2008 Persdatabank; 2006 Sanoma; 2002 Mediaresultant; 2000 Literom; 2000 NPS radio; 1997 Jan Mulder, Hans Heg en Huib Stam/ de Volkskrant.

7. Hoe pas ik de standaardleveringsvoorwaarden van de NVJ/ of Fotografenfederatie toe?
De NVJ adviseert om de bepalingen uit de standaardleveringsvoorwaarden van de sectie Freelance of de standaardleveringsvoorwaarden van de FotografenFederatie overeen te komen. Deze standaardleveringsvoorwaarden moeten voor het sluiten van de overeenkomst tussen partijen van toepassing worden verklaard, bij voorkeur schriftelijk, en aan de opdrachtgever ter hand worden gesteld, bijvoorbeeld door deze als bijlage aan de overeenkomst van opdracht te hechten.
In deze standaardleveringsvoorwaarden is onder andere bepaald:
- de opdrachtnemer geeft bij levering toestemming voor eenmalige publicatie, en wel uitsluitend voor het overeengekomen gebruik. Over ieder ander gebruik moet een aanvullende overeenkomst gesloten worden.
- De opdrachtnemer behoudt het recht zijn bijdrage elders te verkopen of te publiceren, voor zover hij daarmee de oorspronkelijke opdrachtgever geen directe concurrentie aandoet.
- Indien de opdrachtgever de bijdrage opnieuw gebruikt in dezelfde of vergelijkbare vorm bedraagt de vergoeding, ongeacht het gebruiksdoel, in beginsel 100 procent van het oorspronkelijke honorarium. Indien de opdrachtnemer extra werkzaamheden moet verrichten of extra kosten moet maken, komen de kosten daarvan bovenop het genoemde honorarium.
- Elk gebruik van een bijdrage dat niet is overeengekomen, wordt beschouwd als een inbreuk op het auteursrecht. Bij inbreuk komt de opdrachtnemer een vergoeding toe van tenminste drie maal het overeengekomen honorarium. Onder ‘gebruik dat niet is overeengekomen’ wordt niet alleen verstaan hergebruik zonder toestemming, maar ook verminking en/of aantasting van de bijdrage.
- Bij auteursrechtelijk beschermde werken is naamsvermelding verplicht, tenzij daar in de uitvoering overwegende bezwaren tegen bestaan. Deze bezwaren moeten bij het verlenen van de opdracht ter kennis van de opdrachtnemer worden gebracht en door hem worden aanvaard. Het feit dat naamsvermelding in een bepaalde omstandigheid ongebruikelijk is, is geen overwegend bezwaar.

8. Is er altijd een overeenkomst van opdracht nodig?
Niet per se maar bij incassoproblemen heb je een bevestiging van je afspraak nodig. Deze afspraak over bijvoorbeeld de hoogte van het bedrag kan echter ook in een mail staan. Het hoeft dus geen getekende overeenkomst te zijn, een opdrachtbevestiging is genoeg, met liefst een verwijzing naar de leveringsvoorwaarden van de NVJ of FotografenFederatie.

9. Zijn er ook positieve trends?
Ja. Freelancers worden professioneler en leggen afspraken duidelijker vast. Ze maken steeds vaker gebruik van de leveringsvoorwaarden en hebben meer inzicht in hoe ze moeten onderhandelen. Dat betekent ook dat een freelancer beter afweegt of hij zaken doet met een opdrachtgever.