Voorlopig pensioenakkoord: slecht en onuitvoerbaar?

Cees Grimbergen 

Als NVJ-lid mag ik deze week stemmen over het pensioenakkoord. Als journalist werkte ik met mijn MAX-collega's sinds 2013 aan de documentaireserie Zwarte zwanen. Wij begaven ons in een wereld van 1350 miljard euro. Geld van miljoenen Nederlandse werkers dat door een kleine financiële elite over de wereld wordt geschoven. Wij brachten in beeld hoe ze dat doen. Na zeven afleveringen Zwarte Zwanen en een Nationaal Pensioendebat stelden wij in 2018 het MAX Pensioenmanifest op. Namens 100.000 Nederlanders overhandigde ik het eind 2018 aan minister Koolmees. Een van de vijf punten daaruit: 'maak heldere en overzichtelijke pensioenregelingen.' Toelichting: 'pensioenregelingen zijn nodeloos ingewikkeld en vaak onuitvoerbaar. In interne stukken geven de pensioenfondsen dat ook toe. Stop die complexiteit. Nederlanders moeten begrijpen hoe hun pensioenuitkering in elkaar zit. Het gaat om geld van ons allemaal.' Minister Koolmees stuurde MAX en mij nimmer een reactie.

Ik kom op deze introductie nadat ik een mooie Pinksterdag besteedde aan studie van het concept-pensioenakkoord. De brief van minister Koolmees heeft een opgelegd enthousiaste toon. Alles aan die 41 pagina's is ingewikkeld. Neem nou deze zinnen: 'Het kabinet zal de komende maanden een nadere uitwerking geven aan de door de SER beoogde en met sociale partners overeengekomen oplossingsrichtingen voor het pensioenstelsel. Hiervoor zal het kabinet een stuurgroep instellen, bestaande uit vertegenwoordigers van sociale partners en het kabinet. Pensioenuitvoerders, toezichthouders en onafhankelijke externe deskundigen worden bij deze uitwerking betrokken.'
Sinds 2013 besteedde ik de helft van mijn journalistieke arbeidstijd aan dit thema. Ik bezocht honderden bijeenkomsten waarin Koolmees 'sociale partners, kabinet, pensioenuitvoerders, toezichthouders en externe deskundigen 'oplossingsinrichtingen' bespraken. Ik werd waarnemer in het 'pensioenuniversum': mannen en vrouwen, overtuigd van hun eigen gelijk die  - als we precies doen wat zij zeggen - de pensioenkwestie oplossen,

De pensioenindustrie vergadert zich dus dagelijks suf op prestigieuze seminars, conferenties, congressen en brainstormdiners. Het doel is niet duidelijkheid scheppen, maar steeds weer nieuwe details introduceren, waarover andere gesprekken en uiteenzettingen gehouden kunnen worden. Bij MAX gingen we het de Wet van de Grote Getallen noemen. Volgens die wet is er altijd geld voor gewichtige bijeenkomsten. Wie mist er nou een miljoentje voor weer een wetenschappelijke exercitie als er 1350 miljard in de pot zit?

Wat moeten we van dit concept-pensioenakkoord vinden?
'We hebben het beste pensioenstelsel ter wereld' en 'het vertrouwen in het stelsel moet terug'; zinnen waarmee de Nederlandse burger de afgelopen week werd gegeseld. Bedenk bij deze blijde constatering: dagelijks dragen Nederlandse burgers 80 miljoen euro naar de pensioenfondsen, 365 dagen per jaar. Daarom hebben we zo'n degelijk pensioenstelsel; we móeten geld storten. Juridisch gezien zijn we het gestorte geld kwijt. Wacht maar af wat je ervoor terugkrijgt. 
En dan 'vertrouwen in het stelsel'. In de Nederlandse pensioenindustrie ('de sector') werken ruim 20.000 mensen. Een deel van hen stelt dat de huidige doorsneepremie nadelig is voor jongeren. Het vertrouwen van jongeren in de pensioenfondsen is dus geschaad. Deze redenering klopt niet; 99 procent van de Nederlandse jongeren heeft zich niet uitgesproken. Een kleine voorhoede van studenten actuariaat en econometrie en superspecialisten hebben - financieel gesteund door CNV en FNV - het Pensioenlab opgericht. Een netwerkclub, goed voor je cv als je op de Zuid-As, Wall Street of in de pensioenindustrie een carrière beoogt. Pensioenlab, D'66 en een deel van de pensioenwereld hebben via de SER greep op 'de polder' - de schrijvers van het pensioenakkoord - gekregen. Ze verspreiden al jaren het fabeltje dat vertrouwen terugkomt als de 'doorsneesystematiek' verdwijnt.

Kan het vertrouwen terugkeren?
Wij bij MAX concludeerden na jarenlang journalistiek onderzoek dat schimmigheid, fouten, fraude en vriendjespolitiek dagelijkse kost zijn in de pensioenwereld (terug te kijken via NPO Start). een voorbeeld. De top van FNV, waar de NVJ onder valt, en CNV schoof de fraude die Goldman Sachs met miljarden van Pensioenfonds Vervoer pleegde onder het tapijt. Onze vrachtwagenchauffeurs werden met contracten en dreiging van juridische procedures tot zwijgen gedwongen. Alleen pensioenfondsen die open en eerlijk zijn kunnen op vertrouwen van de premiebetalers rekenen. Dezer dagen organiseert de FNV regionale bijeenkomsten over het voorlopige pensioenakkoord. Willem Noordman is een van de sprekers. Als hoofd Pensioenen van de FNV, bestuurslid van Pensioenfonds Vervoer mede verantwoordelijk voor de doofpot in de Goldman Sachs fraude. 

Terwijl het overgrote deel van de Nederlandse gepensioneerden en premiebetalers al jaren op de nullijn en daaronder staat, verdubbelden de vermogensbeheerkosten. De salarissen in de financiële wereld zijn dankzij ons pensioengeld omhoog gegaan. Ook als de gerealiseerde rendementen beneden nul waren.

De grootste kwesties op een rij
1. De AOW-leeftijd blijft de komende 2,5 jaar op 66 jaar en 4 maanden, het enige positieve aan dit akkoord. We leven langer, de verhoging van de AOW-leeftijd ging veel te snel. De mogelijkheid om eerder te stoppen is in het concept-akkoord onvoldoende uitgewerkt en financieel slecht onderbouwd. Het is geen oplossing voor de 'zware beroepen'. Het pensioenakkoord zwijgt over de leeftijd, waarmee pensioenfondsen rekenen. Die 'pensioenrichtleeftijd' werd in 2014 verhoogd van 65 naar 67 jaar, op 1 januari 2018 naar 68 jaar. Deze pensioenrichtleeftijd heeft enorme invloed. De langere levensverwachting kan niet worden verwerkt in een akkoord dat over veel meer zaken dan AOW gaat. Hou het bij een akkoord over AOW-leeftijd, pensioenleeftijd en levensverwachting. 
2. Verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp-ers. Miljoenen Nederlandse werkers raken verzeild op de wegen van vakbondsonderhandelaars en pensioenspecialisten. Het onderhandelingscompromis - verplicht tegen arbeidsongeschiktheid, niet verplicht voor pensioen - vergt jarenlang onderzoek van pensioen- en verzekeringsspecialisten. Het Ministerie van Sociale Zaken zal tientallen miljoenen euro's vrijmaken voor onderzoeksbudgetten. Zzp-ers zijn er niet mee gebaat, tenzij ze zo'n onderzoeksopdracht krijgen. 
3. De doorsneepremie wordt afgeschaft. De afgelopen jaren blijken de pensioenregelingen te ingewikkeld voor administraties en ICT-systemen. Elk levensjaar gaat een premiebetaler nu een ander 'recht' opbouwen, is het plan. Geen woord over de ICT onuitvoerbaarheid. 
4. Het afschaffen van de 'doorsneepremie' zou tot hoge kosten leiden. Oudere werknemers van de zogeheten 'transitie'  zouden gecompenseerd moeten worden voor verlies aan pensioen. Over de kosten hoorde ik bedragen tussen veertig en honderd miljard euro. Een onderwerp voor jarenlang onderzoek. Een bewijs van onvermogen dat dit thema na ruim tien jaar studie onuitgewerkt blijft.  
5. Het systeem van de rekenrente. Op wereldschaal hebben we de meest conservatieve en vrekkige rekenmethode voor toekomstige rendementen. Gevolg: elf jaar bevroren en verlaagde pensioenuitkeringen. Het pensioenakkoord zwijgt hierover. 
6. Indexatie van pensioenen. Dit kabinet en de bonden willen het 'wiebelpensioen' introduceren: het ene jaar drie procent indexatie, het jaar erop mogelijk vier procent korting. De dames en heren van 'de sector' zwijgen over welke onzekerheid dit voor miljoenen Nederlanders betekent. 
7. Extra reserves zijn niet langer nodig. Waarom wachten tot juni 2019 om de extra reserves van pensioenfondsen niet langer verplicht te stellen? Al elf jaar maken de pensioenfondsen hun garantie van indexatie niet waar.  Die extra reserves waren juist nodig voor die garanties. Waarom werden die 'dekkingsgraden' van boven de 105 en 110 procent verplicht gesteld? En waarom zouden ze nu plots mogen verdwijnen? Ongeloofwaardig en onbegrijpelijk. 
8. Afgelopen jaren meldden zich bij MAX Ombudsman tienduizenden mensen bij wie aantoonbare fouten in de berekening van hun pensioen zijn gemaakt. Toch is het niet verstandig onze pensioenfondsen af te schaffen. Veel verzekeringsconcerns willen de pensioenmarkt overnemen. De vrees dat de consument te maken krijgt met miljoenen nieuwe woekerpolissen van verzekeraars is realistisch.
9. Het MAX Pensioenmanifest trachtte wat er mis is met onze pensioenfondsen te benoemen.

Pensioenmanifest
Kan een mogelijk afblazen van het akkoord tot verhoging van de AOW-leeftijd naar 66/8 per 2020 leiden? Regering en parlement kunnen na deze week het enige snel uitvoerbare punt serieus aanpakken: de AOW-leeftijd bevriezen of zelfs verlagen.
In punt 1 wordt gepleit voor redelijke beloningen in de pensioenwereld. Pensioengeld is collectief geld. Daarom moet voor beloningen in de pensioenindustrie dezelfde norm gelden als bij de overheid, de woningcorporaties en de zorg. Dus geen salarissen boven de WNT (Wet Normering Topinkomens). 
De kosten van onze pensioenfondsen stegen de afgelopen jaren explosief, in 2019 boven de 9 miljard euro, terwijl we dit jaar zo'n 30 miljard aan pensioenpremie betalen. In punt 2 pleiten we voor openheid over afspraken en fouten. Het beheer van 1350 miljard pensioenvermogen zit vol geheime deals en schimmige afspraken. Het beheer van geld van miljoenen burgers vraagt maximale openheid. Punt 3: zorg voor eerlijk en onafhankelijk toezicht. Belangenverstrengeling en 'dubbele petten' zijn niet meer van deze tijd. Kees Goudswaard is een van de vele pensioenbobo's met 'dubbele petten'. Hij is voorzitter van de SER-commissie die dit pensioenakkoord presenteerde, commissaris bij De Nederlandsche Bank die toezicht houdt op pensioenen, betrokken bij het wetenschappelijk instituut Netspar - waar alle toppers in de pensioenwereld hun verleden hebben -, adviseur van de ambtelijke en politieke top van het Ministerie van Sociale Zaken, adviseur van het genoemde Pensioenlab en als 'expert' betrokken bij het commerciële pensioenuitvoeringsbedrijf Montae. 'Erbij' doet hij een hoogleraarschap aan de Leidse Universiteit. Punt 4: Maak heldere en overzichtelijke pensioenregelingen, zoals eerder bepleit.  Punt 5: Stop met foute beleggingen. Nederlandse pensioenfondsen maakten afgelopen jaren mega-rendementen door te beleggen in offshore-constructies; bedrijven die belastingontwijking faciliteren.  

Ik ga tegen het pensioenakkoord stemmen.