Een zzp'er hoort in de ondernemingsraad

vrijdag 27 maart 2015

Werkgevers kiezen massaal voor flexibiliteit en mediaorganisaties blijven bij deze trend niet achter. Dat leidt helaas ook tot een groeiende ongelijkheid tussen journalisten in vaste dienst en zelfstandige journalisten. Dat vindt de NVJ onacceptabel en roept zzp’ers en journalisten in vaste dienst op daar wat aan te doen. Dat kan binnen de huidige wetgeving.

De Persgroep wil de flexibele schil van de Wegener kranten laten groeien tot 30 procent. In de overnameplannen staat het zwart op wit. Minder bekend maar ook een feit is dat De Persgroep de tarieven van zelfstandige (foto)journalisten die aan regionale titels leveren wil uniformeren. Dit betekent gemiddeld een halvering van de tarieven voor zelfstandige (foto)journalisten van Wegener die nu meer verdienen dan hun AD-collega’s.

Bij de regionale uitgaven van het AD liggen de tarieven sinds 2011 vast (0.02 per teken gemiddeld 0,12 per woord en € 15,-  per foto tot 1,5 kolom). Pogingen om te onderhandelen over de tarieven of de voorwaarden worden afgestraft met minder of geen opdrachten. Zelfstandige (foto)journalisten worden door De Persgroep ontmoedigd om te ondernemen.

Dat juist De Persgroep zelfstandigen wil reduceren tot uniforme letterknechten is niet verwonderlijk. In alles doet De Persgroep denken aan Frans Kafka’s klassieker ‘Het Proces’ waar hoofdpersoon Josef K.  wordt gedwongen om zich te schikken naar de nukken van de bureaucratie. De Persgroep houdt van uniformiteit en probeert zelfstandigen in het keurslijf van haar systeem te dwingen.

De Persgroep heeft een automatisch systeem bedacht en ingevoerd. Een systeem dat ondernemerschap afstraft en zelfstandigen reduceert tot leveranciers van tekens. Let op, niet van woorden want dit zou al te persoonlijk zijn, woorden hebben betekenis en tekens niet. Het systeem registreert alleen geplaatste tekst of foto’s. Wat het systeem precies registreert, is bovendien alleen inzichtelijk voor De Persroep. Zelfstandigen hebben hierdoor geen idee wat hun werk De Persgroep oplevert bij doorverkoop aan derden. Het systeem is de bureaucratie ten top en heeft als ultieme doel om zelfstandigen bij voorbaat te ontmoedigen en ervan te doordringen dat onmacht hun lot is.

Frans Kafka schreef zijn roman ‘Het Proces’ in 1914. Sindsdien hebben werknemers meer macht en medezeggenschap. De Wet op de Ondernemingsraad (WOR) is vastgesteld in 1950. Artikel 6, lid vier laat er geen misverstand over bestaan dat naast werknemers ook niet-werknemers, zoals zelfstandigen, recht hebben op medezeggenschap. Om heel precies te zijn bepaalt artikel 6 van de WOR dat aan de verkiezingen voor de ondernemingsraad (OR) werknemers kunnen deelnemen die ten minste zes maanden in de onderneming werkzaam zijn. In de OR kunnen worden gekozen alle werknemers die ten minste een jaar in de onderneming werkzaam zijn.

Hoewel de kring van ‘in de onderneming werkzame personen’ zich beperkt tot werknemers biedt Artikel 6, vierde lid, de mogelijkheid om deze beperking geheel of ten dele ongedaan te maken. Op grond van Artikel 6, vierde lid, kunnen ook personen die regelmatig in de onderneming arbeid verrichten zonder arbeidsovereenkomst betrokken worden bij het werk van de OR.  Dit kan de weg vrij maken voor zelfstandigen om te kiezen en zich verkiesbaar te stellen. De OR en de ondernemer kunnen de medezeggenschap uitbreiden tot bijvoorbeeld zelfstandigen. Indien de OR en de onderneming het niet eens worden kan dit worden uitgevochten voor de rechter. De zelfstandige kan zich niet zelf tot de rechter wenden.

Waarom zouden ondernemingsraden zich sterk moeten maken voor medezeggenschap van de steeds groter wordende groep zelfstandigen? De NVJ kan zes redenen verzinnen.

Op de eerste plaats vertegenwoordigen ondernemingsraden alle medewerkers ongeacht hun contract. Alleen al daarom hebben ondernemingsraden de plicht om na te gaan of zelfstandigen zitting willen nemen in de OR. Op de tweede plaats biedt de WOR deze mogelijkheid. De wetgever hecht blijkbaar aan inspraak van deze groep. Op de derde plaats rechtvaardigt de huidige omvang van de flexibele schil – gemiddeld 20 procent- medezeggenschap van zelfstandigen in ondernemingsraden. Het kan niet zo zijn dat eenvijfde van de medewerkers geen inspraak heeft over hun eigen lot.

Op de vierde plaats wordt naar verwachting het wetsvoorstel Auteurscontractenrecht in juli in de wet verankerd. Het doel van de wet is om de positie van makers te verbeteren en te zorgen dat makers een billijke vergoeding krijgen voor hun werk. Ondernemingsraden kunnen voorsorteren op deze wet en zich nu al sterk maken voor betere tarieven. Op de vijfde plaats is de kans groot dat huidige werknemers binnen afzienbare tijd zelf als zelfstandigen aan de slag (moeten) gaan.

Werknemers hebben er dus belang bij om goede randvoorwaarden voor zelfstandigen in het algemeen te creëren zoals toegang tot opleidingen, goede tarieven en een vergoeding voor hergebruik of doorverkoop van werk. De zesde reden is praktisch van aard. Ondernemingsraden lopen leeg – het animo bij werknemers om zitting te nemen in de OR is gering. Ondernemingsraden hebben zelfstandigen nodig om fatsoenlijk hun werk te kunnen doen.

Medezeggenschap in ondernemingsraden is één ding maar ook de eigen journalistieke organen zoals redactieraden kunnen zelfstandigen toelaten. Het enige dat nodig is, is een wijziging van het redactiestatuut. Dat is op zich geen snelle procedure omdat de hoofdredacteur en de uitgever akkoord moeten gaan met de wijziging.

Maar waar een wil is, is een weg. Het redactiestatuut van BNR (Artikel 9, eerste lid) geeft zelfstandige (foto)journalisten passief kiesrecht. Zelfstandig journalist Bernard Hammelburg zit sinds eind 2014 in de redactieraad. Naar eigen zeggen zit hij daar niet als zelfstandige, maar als redacteur en praat hij mee over cao’s, functiecijfers, nieuwe programma’s en beleid en ‘spelen er geen specifieke issues die zelfstandigen raken’, aldus Hammelburg. Temeer omdat BNR bereid is om ‘schijnzelfstandigen’ – indien die er in de organisatie zijn -  een vast contract te geven.

Als het mogelijk is om zelfstandigen medezeggenschap te geven waarom gebeurt het dan niet? Althans, waarom gebeurt het zelden bij mediaorganisaties? Bij uitzendorganisatie Randstad hebben flexwerkers een prominente rol gekregen in de OR van het bedrijf. Dat is op zichzelf niet zo vreemd, want flexwerkers zijn het primaire handelswaar van Randstad. Bij andere organisaties is het ook niet uitzonderlijk. De Belastingtelefoon geeft flexwerkers ook een prominente rol in de OR met het argument dat de Belastingtelefoon nergens zou zijn zonder hen.

Mediaorganisaties bestaan -  net zoals Randstad en de Belastingtelefoon - bij de gratie van zelfstandige (foto)journalisten. De schatting is dat 70 procent van de kranten vol geschreven wordt door zelfstandigen en dat 95 procent van de foto’s geleverd wordt door zelfstandige fotojournalisten. Sinds 2012 is er nog een handvol kranten in Nederland met fotojournalisten in vaste dienst. Bij de publieke omroep zijn de verhoudingen flexibel/vast nog groter. De publieke omroep – met steeds wisselende programma’s - kent steeds minder vaste contracten voor journalistieke functies.

Het laat zich raden waarom mediaorganisaties huiverig zijn voor medezeggenschap voor zelfstandigen. Mediaorganisaties laten zich adviseren door een bataljon angstige bedrijfsjuristen. Bedrijfsjuristen vrezen dat als zelfstandigen toetreden tot de OR zij mogelijk voor de wet gelijk worden gesteld aan werknemers.  Dat Artikel 6, vierde lid, van de WOR expliciet het tegenovergestelde claimt, doet niets af aan het feit dat bedrijfsjuristen bij uitstek geen enkel risico durven nemen. Het zijn de ultieme angstzaaiers en mediaorganisaties laten het zich maar al te graag welgevallen. Het is weliswaar de taak van bedrijfsjuristen om waarschuwingen af te geven, maar net zoals in Kafka’s ‘Het Proces’ houden juristen elke vorm van vooruitgang tegen. De bureaucratie ten top.

Naast de weerzin van mediaorganisaties en bedrijfsjuristen zijn leden van de OR ook niet zo happig om flexwerkers toe te laten tot de OR. In medialand stapelen de reorganisaties zich al jaren op. Ondernemingsraden hebben hun handen vol aan het behouden van zoveel mogelijk banen en aan het redden van hun eigen hachje. Dit versmalt hun focus hoewel ze weten en erkennen dat de tarieven van zelfstandigen schandalig laag zijn. Het is de hoogste tijd om ondernemingsraden en redactieraden flink op te schudden. De NVJ gaat hier de komende tijd mee aan de slag.

En hoe zit het met het animo bij de zelfstandigen zelf? Een zelfstandige journalist heeft bij de redactieraad van de Volkskrant aangegeven het vreemd te vinden dat er geen zelfstandigen zitting nemen in de redactieraad. Actieve pogingen om daarin zelf zitting te nemen zijn er nog niet. De NVJ hoopt dat zelfstandigen hier gebruik van gaan maken.

Voor de NVJ is het klip en klaar. De WOR biedt zelfstandigen de mogelijkheid om het heft in eigen handen te nemen. Aan de NVJ de taak om hen en ondernemingsraden hierbij te helpen.