De laatste tijd denk ik wel eens aan John Steinbeck’s beroemde boek De druiven der gramschap. Een aanklacht tegen de rechteloosheid van de boeren die zich, verdreven van hun stoffige land, als dagloners moesten aanbieden. Met honderden stonden ze elke morgen voor het hek van de fruitplantage, in de hoop dat ze bij de gelukkigen hoorden die voor een hongerloontje druiven mochten plukken.
Als je door je oogharen naar de huidige arbeidsmarkt van journalisten kijkt, zie je ze ook zo samendrommen voor de entree van de grote mediabedrijven. Voor een habbekrats mogen ze een stukje komen inleveren, of een foto. Vind je het te weinig? Een ander dan maar.
Overdreven natuurlijk, maar bij alle verschillen met de jaren dertig van de vorige eeuw zijn er ook overeenkomsten. Tegenover het versnipperde aanbod van journalistieke productie staat de geconcentreerde inkoopmacht van enkele grote mediabazen. De regelgeving die bij zo veel ongelijkheid bescherming zou moeten bieden, is een slappe hap geworden in de neoliberale gehaktmolen.
In veel discussies over de arbeidsmarkt gaat het over het begrip level playing field. Niet voor niets is Nederland koploper in Europa in de groei van het aantal zelfstandigen zonder personeel. De arbeidsmarkt stoot vaste krachten uit en vervangt ze door zelfstandigen. Omdat ze tientallen procenten goedkoper zijn, omdat ze niet doorbetaald behoeven te worden bij ziekte, omdat je in een handomdraai van ze af kunt.
In plaats van de freelancer als de snorder van de journalistiek te zien, kunnen we ook vaststellen dat alle werkenden een aantal belangen delen, ongeacht hun contract. De ontstellende afbraak van voorwaarden voor zelfstandigen laat de positie van mensen in vaste dienst natuurlijk niet ongemoeid. Dat freelancers zich geen verzekering tegen ziekte en gebrek en voor pensioen kunnen permitteren, zet druk op de collectieve voorzieningen voor iedereen. En ook op kwaliteit en onafhankelijkheid.
Fundamenteel is de toestand in 2016 niet zo veel anders dan in de tijd van de druivenplukkers van John Steinbeck. Een level playing field betekent ook dat er een zeker machtsevenwicht is tussen de aanbieders en de inkopers. Het is niet modieus, maar ik zeg het toch: de sleutel ligt bij het collectief.